Ý kiến của một số trí thức VN về bản báo cáo nhân quyền của Hà Nội

Một số học giả và trí thức Việt Nam đã lên tiếng chỉ trích bản báo cáo nhân quyền do chính phủ Việt Nam công bố hồi gần đây trong khuôn khổ của cuộc duyệt xét đầu tiên mà Hội đồng Nhân quyền Liên hiệp quốc tiến hành 4 năm một lần để kiểm điểm việc thực hiện quyền con người tại 192 nước thành viên của Liên hiệp quốc. Mời quí thính theo dõi thêm một số chi tiết trong tiết mục Nhìn Về Á Châu do Duy Ái phụ trách sau đây.

Khi quyết định thành lập Hội đồng Nhân quyền Liên hiệp quốc vào năm 2006, Đại Hội đồng Liên hiệp quốc cũng đồng thời thiết lập một cơ chế có tên là Thẩm nghị Định kỳ Phổ cập (Universal Periodic Review), gọi tắt là UPR, để duyệt xét việc thực hiện nhân quyền của toàn bộ các nước thành viên 4 năm một lần. Cuộc thẩm nghị đầu tiên đã bắt đầu từ tháng tư năm 2008 và theo lịch trình Việt Nam sẽ trình bày báo cáo của mình vào ngày 8 tháng 5 năm 2009 tại trụ sở Liên hiệp quốc ở Geneve.

Trong khuôn khổ của cơ chế UPR, hôm 23 tháng 3 vừa qua giới hữu trách Hà nội đã công bố ‘Báo Cáo Quốc Gia Kiểm Điểm Định Kỳ Việc Thực Hiện Quyền Con Người Ở Việt Nam’. Văn kiện – được soạn thảo dưới sự hướng dẫn của Bộ Ngoại giao và sự tham gia trực tiếp của nhiều cơ quan chính phủ, đã nhanh chóng gặp phải sự chỉ trích của một số học giả và trí thức Việt Nam vì những điều mà họ cho là không đúng sự thật và phản ánh những cách suy nghĩ và hành động lỗi thời, không phù hợp với những nguyên tắc nhân quyền phổ quát của thời đại hiện nay.

Trong phần đề cập tới bài học thành công về nhân quyền ở Việt Nam, báo cáo của Hà nội nhấn mạnh tới bài học là ‘các quyền con người không thể tách rời độc lập dân tộc và chủ quyền quốc gia’. Đoạn 60 của báo cáo này cho biết rằng ‘Nhân dân Việt Nam từ thân phận nô lệ đã trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ xã hội, được sống trong độc lập, tự do, dân chủ với tất cả quyền con người của mình và được bảo vệ bằng Hiến pháp và pháp luật’. Báo cáo nói thêm rằng ‘thành tựu to lớn’ này ‘chính là những thành tựu dân chủ, nhân quyền cơ bản nhất mà nhân dân Việt Nam đã giành được’.

Tiến sĩ Nguyễn Quang A là giám đốc Viện Nghiên cứu Phát triển Việt Nam ở Hà nội. Ông cho biết rằng đoạn văn vừa kể không phản ánh sự thật hiện nay ở Việt Nam.

Tiến sĩ Nguyễn Quang A nói: “Người Việt Nam từ ngàn xưa cho đến nay chưa bao giờ đạt được những cái quyền như thế mà còn phải phấn đấu rất nhiều. Và cái quyền đấy không ai có thể ban phát cho, mà mình phải bằng mọi cách tranh đấu lấy mới được.”

Ông Nguyễn Quang A cho hay một số quan chức Việt Nam hiện nay thật sự tin rằng họ là người làm chủ đất nước, làm chủ xã hội.

Tiến sĩ Nguyễn Quang A nói thêm: “Hiện giờ tình hình có khá hơn thời trước và muốn đạt được những cái như người ta viết thì tôi nghĩ còn cần sự nỗ lực của rất nhiều người và cũng không phải là nhanh chóng mà có thể đạt được.”

Giáo sư Võ Văn Ái, Chủ tịch Ủy ban Quyền làm người Việt Nam, bác bỏ sự kết nối giữa nhân quyền với việc giành độc lập cho đất nước. Ông cho rằng đây là hai vấn đề riêng biệt, và không nhất thiết là nhân quyền của người dân sẽ được bảo vệ sau khi giành được độc lập.

Giáo sư Ái nói tiếp: “Ðiều tôi thấy hết sức lạc hậu trong bản phúc trình này là nhà cầm quyền Hà nội vẫn tiếp tục chủ xúy cái gọi là ‘ngoại lệ nhân quyền châu Á’ – nghĩa là họ tôn trọng nhân quyền nhưng mỗi nền văn hóa lại có một sắc thái nhân quyền khác nhau. Nói như vậy là chống lại nhân quyền quốc tế rồi. Và đặc biệt hơn nữa là nhà cầm quyền Việt Nam trong Điều 4 Hiến pháp qui định rằng tư tưởng của nhà nước hiện nay là chủ nghĩa Mác-Lê và Hồ chí Minh và đồng thời Đảng Cộng Sản là đảng duy nhất quản lý đất nước. Chủ nghĩa Cộng Sản là chủ nghĩa triết học Tây phương chứ không phải là nền văn hóa dân tộc từ đời Vua Hùng về sau. Cho nên tôi thấy tư tưởng ngoại lệ nhân quyền châu Á của phúc trình này rất là lạc hậu.”

Bản báo cáo nhân quyền của Việt Nam nhấn mạnh tới sự kiện là ‘chỉ trong một thời gian ngắn, từ năm 1986 đến nay, Việt Nam đã ban hành và sửa đổi khoảng 13,000 văn bản luật và dưới luật, trong đó các quyền về dân sự, chính trị được qui định một cách cụ thể và toàn diện hơn’.

Giáo sư Võ Văn Ái nhận xét: “Báo cáo này cho một danh sách rất nhiều về vấn đề luật pháp và xem như rằng khi có càng nhiều luật chừng nào thì cái tôn trọng nhân quyền càng nhiều chừng đó. Tuy nhiên họ không hề cho người đọc thấy được những vấn đề cụ thể của những luật pháp đó đã được áp dụng như thế nào trong việc bảo vệ quyền của công dân tại Việt Nam; và xem như nhà nước Việt Nam tôn trọng nhân quyền vì đã có những cuộc đối thoại với Hoa kỳ, với Liên hiệp châu Âu và cứ xem như có đối thoại về nhân quyền là có nhân quyền trong khi người công dân tại Việt Nam rất trông mong được thấy quyền của con người được bảo vệ.”

Giáo sư Võ Văn Ái cho biết trong thời gian vừa qua ông đã trình bày với các giới chức Liên hiệp quốc và các nước khác về tình trạng vi phạm nhân quyền ở Việt Nam. Ông nói thêm rằng ông đang vận động cho một cuộc biểu tình trước Điện Quốc Liên ở Geneve ngày 8 tháng 5 để phản đối những hành vi vi phạm nhân quyền của chính phủ ở Hà nội.

Ông Võ Văn Ái nói: “Trong vài tháng qua chúng tôi đã hoạt động có thể nói là rất mạnh mẽ. Trước nhất là để thông tin cho tất cả các thành viên quốc gia có chân trong Hội đồng Nhân quyền Liên hiệp quốc để họ hiểu rõ hơn những vi phạm nhân quyền tại Việt Nam như tôi đã trình bày trước Hội đồng Nhân quyền Liên hiệp quốc hôm 23 tháng 3 vừa qua. Sau hôm đó chúng tôi tiếp tục đi thăm viếng, thông tin, và chúng tôi hy vọng rằng với những hồ sơ cụ thể về vấn đề vi phạm nhân quyền, đàn áp tôn giáo tại Việt Nam thì ngày 8 tháng 5 sắp tới, khi phái đoàn Hà nội trình bày phúc trình về tình trạng nhân quyền tại Việt Nam thì các quốc gia đó sẽ đưa những tư liệu đó ra để chất vấn. Đó là những hoạt động bên trong Điện Quốc Liên của Liên hiệp quốc. Bên ngoài thì chúng tôi kêu gọi đồng bào người Việt tị nạn khắp năm châu đến Geneve vào 9 giờ sáng ngày 8 tháng 5 để biểu tình, yêu sách cho tự do, dân chủ và nhân quyền tại Việt Nam để nói thay cho tiếng nói của đồng bào trong nước hiện không có phương tiện hoặc cơ sở truyền thông báo chí để nói lên khát vọng nhân quyền của mình.”

Giáo sư Đoàn Viết Hoạt, một cựu tù nhân lương tâm từng bị chính quyền Cộng Sản Việt Nam giam cầm trong nhiều năm, là Giám đốc Viện Quốc tế cho Việt Nam ở Virginia, Hoa kỳ. Ông cho rằng báo cáo nhân quyền của Việt Nam có nhiều điều lẫn lộn và không cho mọi người thấy được chính phủ Việt Nam đã làm gì để bảo vệ nhân quyền.

Ông Đoàn Viết Hoạt nhận định: “Bản kiểm điểm này lẫn lộn giữa thành tích phát triển với thành tích nhân quyền và dân quyền. Họ kể ra thành tích về giáo dục, y tế, phụ nữ v.v. nhưng đó là những thành tích về phát triển. Thành tích phát triển không nhất thiết bảo đảm sự tôn trọng nhân quyền và dân quyền. Thứ hai là sự lẫn lộn giữa vấn đề độc lập của đất nước với vấn đề nhân quyền và dân quyền. Một đất nước được độc lập chưa hẳn là bảo đảm được nhân quyền và dân quyền nếu chính quyền đó không tôn trọng và thực thi nhân quyền.”

Giáo sư Đoàn Viết Hoạt cho rằng hai điều quan trọng nhất trong vấn đề nhân quyền ở Việt Nam là mối quan hệ giữa người dân với chính quyền và vấn đề pháp trị. Về mối quan hệ giữa chính phủ và dân chúng, ông nói rằng thực tế ở Việt Nam cho thấy người dân không được tự do vì mọi hoạt động của họ đều bị nhà cầm quyền kiểm soát.

Ông Đoàn Viết Hoạt nói thêm: “Báo cáo của Việt Nam cho biết họ muốn thay đổi rất nhiều luật pháp nhưng thay đổi luật pháp không có nghĩa luật pháp được tôn trọng bởi người cầm quyền. Tức là người cầm quyền có thể sử dụng luật pháp để vi phạm nhân quyền. Đây là điều mà chúng tôi đã đưa ra trong các nhận xét của chúng tôi trong nhiều năm nay. Đó là nhà cầm quyền Việt Nam đã dùng luật pháp để cai trị. Cái đó chúng tôi gọi là pháp quyền, trong tiếng Anh gọi là ‘rule by law’. Một chế độ pháp trị thì hoàn toàn khác – tức là người cầm quyền không được dùng luật pháp để vi phạm nhân quyền hoặc chỉ làm những việc có lợi cho người cầm quyền mà không vì quyền lợi của người dân. Khi sử dụng để luật pháp để cai trị thì vẫn tốt hơn là không có luật pháp, nhưng luật pháp phải cai trị cả người cầm quyền thì lúc đó mới thật sự là tôn trọng luật pháp và ở đó mới có căn bản để nhân quyền được tôn trọng. Ở đây chúng ta cần phân biệt giữa pháp quyền và pháp trị, tức là ‘rule by law’ và ‘rule of law’. Ở Việt Nam chưa có ‘rule of law’, chưa có pháp trị mà chỉ có pháp quyền thôi. Rõ ràng là chữ ‘pháp quyền’ mà nhà nước đang dùng ở Việt Nam có nghĩa là ‘rule by law’ chứ không phải là ‘rule of law’. Thực chất của vấn đề Việt Nam hiện nay là nhà cầm quyền không thật sự là một nhà cầm quyền do người dân cử ra và phục vụ cho người dân mà là do Đảng Cộng Sản cử ra và phục vụ cho quyền lợi của những người cầm quyền. Ở Việt Nam thường nói tới 4 cái quyền của người dân là ‘dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra’; có vẻ như dân quyền được tôn trọng lắm, nhưng có một cái quyền căn bản nhất của dân quyền và nhân quyền là quyết định thì lại do đảng quyết định! Cho nên đảng sẽ quyết định người dân được biết gì, được làm gì và được kiểm tra cái gì, và họ đặt ra luật để qui định những điều đó. Và như thế thì nhân quyền và dân quyền không thể được tôn trọng.”

Theo các qui định của cơ chế UPR, sau phần trình bày và thảo luận về báo cáo quốc gia của một nước, một báo cáo chung cuộc sẽ được đúc kết với những khuyến nghị cho quốc gia đó để thực hiện quyền con người, và UPR sẽ bảo đảm là mọi nước phải chịu trách nhiệm về tiến bộ hoặc thất bại trong việc thực thi các khuyến nghị đó.

Đến cuộc thẩm nghị lần thứ nhì, các nước có bổn phận cung cấp thông tin về những gì mà họ đã làm để thực thi những khuyến nghị được đề ra 4 năm về trước. Cộng đồng quốc tế sẽ trợ giúp trong việc thực thi các khuyến nghị và kết luận liên quan tới việc xây dựng năng lực và trợ giúp kỹ thuật, với sự tham khảo ý kiến của quốc gia liên hệ. Và nếu cần, Hội đồng nhân quyền Liên hiệp quốc sẽ giải quyết trường hợp của những nước không hợp tác với cơ chế này.

( Theo Voanews )

Tôi có một ước mơ

Martin Luther King Jr, Mai Lung Sơn dịch,

Talawas

Một trăm năm trước đây, một người Mĩ vĩ đại mà chúng ta giờ đây đứng dưới bóng của ông, đã ký một bản Tuyên ngôn giải phóng. Tuyên ngôn lịch sử này đã trở thành ngọn đuốc hy vọng cho hàng triệu nô lệ Negro, những người đã bị thiêu đốt trong ngọn lửa của sự bất công. Nó đến như vầng dương chấm dứt đêm dài tăm tối. Nhưng một trăm năm sau, chúng ta lại đang phải đối mặt với một sự thật bi kịch khác, người Negro vẫn chưa được tự do.

Một trăm năm sau, cuộc sống của người Negro vẫn bị kéo lê bởi xiềng xích của sự cách ngăn và cùm gông của nạn kỳ thị. Một trăm năm sau, người Negro vẫn đang phải sống trên hoang đảo nghèo đói giữa biển cả phồn vinh. Một trăm năm sau, người Negro vẫn tiều tụy lang thang nơi góc phố tối tăm trên đất Mĩ, chỉ thấy chính họ là kẻ lưu vong trên ngay mảnh đất quê hương mình.

Bởi vậy, chúng ta cùng nhau có mặt tại đây hôm nay cất chung tiếng nói về điều kiện thương tâm của chúng ta. Theo một nghĩa nào đó, chúng ta đã tới thủ đô để đòi một khoản nợ. Khi các nhà kiến trúc sư của nền dân chủ Hoa Kỳ viết xuống những lời tuyệt đẹp cho bản Hiến pháp và Tuyên bố Độc lập, họ đã ký nhận vào một tờ tín phiếu theo đó mọi công dân Mĩ đều có quyền thừa kế.

Tờ tín phiếu này mang theo một lời hứa hẹn rằng mọi người dân đều được đảm bảo quyền không thể tách rời là quyền được sống, quyền được tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc. Nhưng hôm nay, thực tế hiển nhiên cho thấy nước Mĩ đã thất hứa vì rằng màu da của người dân Mĩ lại bị xem là rào cản trong việc sử dụng tờ tín phiếu này. Thay vì trân trọng thực hiện trách nhiệm thiêng liêng ấy, nước Mĩ đã trao cho người dân Negro một tờ séc khống không có giá trị thanh toán. Nhưng chúng ta không tin rằng ngân hàng công lý đã bị phá sản. Chúng ta không tin rằng quốc gia không có đủ ngân quỹ trong hầm dự trữ chứa đầy những cơ hội của đất nước này.

Bởi vậy, chúng ta đến đây để đòi nợ, một khoản nợ về quyền tự do và sự đảm bảo về công lý. Chúng ta có mặt tại nơi linh thiêng này để nhắc nhở nước Mĩ về sự cấp thiết trong thời điểm hiện nay. Lúc này không phải là thời điểm của sự nhượng bộ thỏa hiệp hay xoa dịu bằng những viên thuốc an thần. Giờ là thời điểm mở tung cánh cửa cơ hội cho tất cả những người con của Chúa. Giờ là thời khắc đưa dân tộc ta từ vũng lầy của bất công kỳ thị tới một nền tảng vững chắc của tình đoàn kết anh em.

Sẽ là tai họa cho cả dân tộc nếu lờ đi tính cấp bách của thời cuộc hiện nay và đánh giá thấp lòng quyết tâm của người dân Negro. Không khí ngột ngạt oi bức chứa đầy sự bất bình trong mùa hè này chưa thể qua đi tới khi có được làn gió thu của tự do và công bằng tiếp sinh lực. Những ai có hy vọng rằng người Negro cần phải xả bớt sự căng thẳng và hài lòng với những gì đã có sẽ bị vỡ mộng nếu như đất nước này trở lại với công việc như thường ngày. Nước Mĩ sẽ chưa thể bình yên, chừng nào người Negro chưa giành được quyền công dân của mình.

Cơn lốc của cuộc nổi dậy sẽ tiếp tục làm lung lay nền móng của quốc gia này cho tới ngày thấy được ánh sáng của công lý. Trong quá trình đấu tranh giành lại vị trí xứng đáng cho mình chúng ta không cho phép mình mắc phải những hành động sai lầm. Hãy đừng thỏa mãn cơn khát bằng chén hận thù và đắng cay.

Chúng ta phải xây dựng các cuộc tranh đấu của mình trên nền tảng của các giá trị và nguyên tắc. Chúng ta không cho phép những chống đối biến thái thành các cuộc xung đột bạo lực. Chúng ta phải đứng trên tầm cao của sự hòa trộn tâm lực và trí lực.

Tính chiến đấu thấm nhuần trong đông đảo người dân Negro không được làm cho chúng ta mất lòng tin vào những người da trắng. Rất nhiều những người anh em da trắng, như bằng chứng sự có mặt của các bạn ở đây hôm nay, đã cho thấy vận mệnh của các bạn cũng là vận mệnh của chúng ta và tự do của các bạn cũng gắn liền với tự do của chúng ta.

Chúng ta không thể bước những bước đơn độc. Mỗi bước đi, chúng ta phải nối vòng tay bè bạn cùng đồng hành. Chúng ta không thể quay trở lại. Có những người đang hỏi bạn, “Rồi chừng nào bạn mới yên lòng?” Chúng ta sẽ không bao giờ thấy yên lòng khi mà ta không thể tìm được một nơi trú ngụ trong một nhà nghỉ bên đường hay tại một khách sạn trong thành phố sau chuyến đi mỏi mệt. Chúng ta chưa thể yên lòng chừng nào sự di chuyển của một người Negro vẫn đơn giản chỉ là từ một khu ghetto nhỏ sang một khu ghetto lớn hơn. Chúng ta chưa thể yên lòng chừng nào một người Negro ở Mississipi còn chưa được quyền đi bầu cử, khi một người Negro ở New York còn tin rằng anh ta chẳng có gì để đi bầu. Không, không, chúng ta không yên lòng, và chúng ta sẽ chưa thể yên lòng cho tới ngày công lý được tuôn tràn như dòng thác, và công bằng sẽ như một dòng sông cuộn chảy.

Tôi biết có những bạn tới đây vượt qua những nỗi khổ đau, gian nan thử thách. Có những bạn mới vừa ra khỏi xà lim. Có những bạn đến từ những nơi mà cuộc tìm kiếm tự do của bạn bị chà đạp bởi sự ngược đãi cuồng bạo và bị cản trở bởi sự tàn bạo của cảnh sát. Các bạn đã trở thành những người kỳ cựu về chịu đựng khổ đau. Tiếp tục tiến lên với niềm tin rằng sự thống khổ oan ức là cứu thế.

Trở về Mississippi, trở về Alabama, trở về Georgia, trở về Louisiana, trở về với những khu nhà ổ chuột ở các thành phố phía bắc của chúng ta, chúng ta tin rằng bằng cách nào đó tình trạng này có thể và sẽ đươc thay đổi. Hãy đừng đắm mình trong nỗi tuyệt vọng. Hôm nay, tôi muốn nói với các bạn rằng, dù hiện tại có muôn vàn khó khăn và nỗi bức xúc, tôi vẫn luôn mang trong mình một giấc mơ. Đó là một giấc mơ bắt nguồn từ giấc mơ nước Mĩ.

Trong giấc mơ của tôi, tới một ngày đất nước này sẽ cùng đứng lên và sống một cuộc sống với niềm tin “Chúng ta coi sự thực này là điều hiển nhiên: con người sinh ra là bình đẳng”. Giấc mơ của tôi là một ngày kia, trên những ngọn đồi ở Georgia, những đứa con của những người nô lệ và những đứa con của những người chủ nô trước đây sẽ cùng ngồi bên chiếc bàn thân thiện của tình anh em. Trong giấc mơ của tôi, thậm chí một ngày kia, bang Mississippi, một hoang mạc ngột ngạt trong bầu không khí của bất công và kỳ thị, sẽ biến thành một ốc đảo của tự do và công bằng. Trong giấc mơ của tôi, 4 đứa con tôi tới một ngày sẽ được sống trong một đất nước mà ở đó giá trị của chúng được đánh giá bởi chính ý chí, nghị lực cá nhân, chứ không phải bằng màu da. Ngày hôm nay, tôi có một giấc mơ.

Tôi mơ một ngày kia bang Alabama, nơi vị thống đốc hiện thời đang luôn mồm nói về quyền can thiệp và vô hiệu hóa [1] sẽ trở thành nơi các trẻ trai và trẻ gái da đen cùng nắm tay các bạn da trắng như anh em một nhà. Hôm nay, tôi có một giấc mơ. Tôi mơ một ngày kia các thung lũng rồi sẽ được lấp đầy, những quả đồi, ngọn núi sẽ được san bằng, mặt đất gồ ghề sẽ trở nên phẳng phiu, những góc quanh co sẽ được uốn thẳng tắp, và sự huy hoàng của Thiên Chúa sẽ được bộc lộ và mọi người cùng thấy. Đó là hy vọng của chúng ta. Đó là niềm tin tôi sẽ mang theo về miền Nam. Với niềm tin ấy, chúng ta sẽ có thể đập nát núi tuyệt vọng thành những viên đá hi vọng. Với niềm tin ấy, chúng ta sẽ biến những tiếng kêu bất hòa trong lòng dân tộc thành bản giao hưởng êm ái của tình đoàn kết anh em. Với niềm tin ấy, chúng ta sẽ cùng sát cánh bên nhau, cùng nguyện cầu, cùng chiến đấu, cùng vào nhà lao, cùng đứng lên vì tự do, vì chúng ta biết rõ một ngày kia chúng ta sẽ tự do.

Đó sẽ là ngày tất cả những người con của Chúa cùng hòa chung một bài ca: “Quê hương tôi, miền đất thân yêu của sự tự do, của người tôi hát. Miền đất nơi cha tôi đã nằm xuống, miền đất niềm tự hào của những người hành hương, từ mọi triền núi, hãy ngân vang tiếng hát tự do”. Và nếu nước Mĩ là một đất nước vĩ đại, điều đó nhất định phải trở thành sự thực. Hãy để tự do ngân lên từ những ngọn núi khổng lồ ở New Hampshire. Hãy để tự do ngân lên trên những đỉnh núi hùng vĩ vùng New York. Hãy để tự do ngân lên trên những vùng cao Alleghenies miền Pennsylvania! Hãy để tự do ngân lên trên những đỉnh núi Rockies tuyết phủ của Colorado! Hãy để tự do ngân lên trên những núi đồi tròn trịa của California! Không chỉ thế, Hãy để tự do ngân lên từ những đỉnh núi Stone Moutain của Georgia! Hãy để tự do ngân lên trên ngọn Lookout Moutain của Tennessee! Hãy để tự do ngân lên từ mọi triền đồi và vùng đất cao ở Mississippi. Từ mọi triền núi, hãy ngân vang tiếng hát tự do.

Khi chúng ta để tự do ngân lên, khi tự do ngân lên từ mọi làng quê, mọi thôn xóm, mọi thành phố và tiểu bang, chúng ta sẽ có thể làm cho ngày ấy đến thật nhanh, ngày mà mọi đứa con của Thiên Chúa, dù da trắng hay da đen, Do Thái hay không phải Do Thái, người theo đạo Tin Lành hay công giáo La Mã, tất cả sẽ cùng nối vòng tay hát vang lời ca linh thiêng của người Negro “Tự do đã đến, tự do đã đến, xin cảm ơn Đức Chúa toàn năng, cuối cùng chúng ta đã tự do!”

(Để thưởng thức nghệ thuật hùng biện vô song của Martin Luther King, xin nghe phần âm thanh của bài diễn thuyết được đánh giá là vĩ đại nhất trong lịch sử nước Mỹ này tại trang http://www.americanrhetoric.com/speeches/Ihaveadream.htm)
___________________________

Chú thích:

[1]Các quyền của tiểu bang dùng để bảo vệ công dân của họ, theo đó, họ có thể vô hiệu hóa các luật của liên bang. Ở đây MLK muốn nói rằng thống đốc Alabama đang nói về việc sử dụng quyền này để vô hiệu hóa các luật tiến bộ của liên bang liên quan đến địa vị của người da đen trong cộng đồng [chú thích của người dịch].